ศูนย์วิจัยวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ตรวจพบการเผาตั้งแต่ปลายเดือนมกราคม และเพิ่มสูงขึ้นอย่างมากในเดือนมีนาคม ในช่วงตั้งแต่ 1 มกราคม – 10 เมษายน 2562 พบการเผามากที่สุดในประเทศพม่า (41%) ไทย (23%) ลาว (18%) กัมพูชา (13%) และเวียดนาม (5%) ทำให้เกิดมลพิษทางอากาศเป็นประจำทุกปี พบจุดความร้อนใน 9 จังหวัดภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย ซึ่งจังหวัดแม่ฮ่องสอนมีจำนวนจุดความร้อนสะสมมากที่สุด (21%) รองลงมาคือ เชียงใหม่ (20%) ลำปาง (14%) ตาก (11%) และน่าน (10%) นอกจากนี้ยังพบว่าค่าฝุ่น PM2.5 ที่ตรวจวัดบริเวณชายแดนของประเทศไทยที่สถานี อ.แม่สาย จ.เชียงราย มีค่าสูงสุด และสูงที่สุด คือวันที่ 30 มีนาคม 2562 ซึ่งสูงถึง 357 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชากร รวมถึงสภาวะเศรษฐกิจของพื้นที่ภาคเหนือ และธุรกิจการท่องเที่ยว
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. สมพร จันทระ หัวหน้าศูนย์วิจัยวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้ให้ข้อมูลภาพรวมและสถานการณ์มลพิษทางอากาศของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ตอนบนไว้ว่า ในช่วงฤดูแล้งของทุกปี (มกราคม – เมษายน) จะพบการเผาในที่โล่งเป็นจำนวนมากในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ตอนบน ได้แก่ ไทย พม่า ลาว เวียดนาม และ กัมพูชา ซึ่งส่งผลให้มีการปล่อยอนุภาคฝุ่นและก๊าซปริมาณมากขึ้นสู่ชั้นบรรยากาศ และมีผลกระทบต่อคุณภาพอากาศในภูมิภาคอย่างมาก ทำให้ภูมิภาคนี้ได้รับผลกระทบของภาวะหมอกควันในช่วงฤดูแล้งเป็นประจำทุกปี จากข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียมระบบ Visible Infrared Imaging Radiometer Suite (VIIRS) พบจุดความร้อน (hotspots) จำนวนมากในภูมิภาค ดังรูปที่ 1 สำหรับข้อมูลปี 2562 พบการเผาในที่โล่งตั้งแต่เดือนมกราคมในประเทศกัมพูชา ในขณะที่ประเทศไทย พม่า และลาว พบมีการเผาตั้งแต่ปลายเดือนมกราคม และเพิ่มสูงขึ้นอย่างมากในเดือนมีนาคม (รูปที่ 2ก) เมื่อนำจำนวนจุดความร้อนสะสมที่พบใน 5 ประเทศในภูมิภาคในช่วงตั้งแต่ 1 มกราคม – 10 เมษายน 2562 มาหาสัดส่วนเป็นร้อยละ พบการเผามากที่สุดในประเทศพม่า (41%) ไทย (23%) ลาว (18%) กัมพูชา (13%) และเวียดนาม (5%) ตามลำดับ (รูปที่ 2ข)
ในส่วนของภาพรวมสถานการณ์มลพิษทางอากาศในภาคเหนือตอนบนของประเทศไทย 9 จังหวัดนั้น ภาคเหนือตอนบนของประเทศไทยประสบปัญหามลพิษทางอากาศ (ภาวะหมอกควัน) เป็นประจำทุกปี โดยมีปัจจัยหลักของปัญหา คือ ลักษณะทางภูมิศาสตร์ของพื้นที่ มีที่ตั้งในแอ่ง ล้อมรอบไปด้วยแนวภูเขา (รูปที่ 3) สภาวะอากาศที่นิ่งทำให้ฝุ่นละอองที่เกิดขึ้นสามารถแขวนลอยอยู่ในบรรยากาศได้นาน สภาวะทางอุตุนิยมวิทยา ในช่วงต้นปีประเทศไทยได้รับอิทธิพลจากร่องความกดอากาศสูงที่พาดผ่านพื้นที่ตอนบนของประเทศ ส่งผลให้หลายพื้นที่มีอากาศหนาวเย็นอย่างต่อเนื่อง สภาพความกดอากาศสูง อุณหภูมิต่ำ ก่อให้เกิดหมอกในตอนเช้า เมื่อหยดน้ำในอากาศรวมตัวกับฝุ่นละอองและสารมลพิษในอากาศเกิดเป็นลักษณะของ smog ขึ้น นอกจากนี้ยังมีการผสมตัวของอากาศในแนวดิ่งได้น้อยเนื่องจากความต่างของอุณหภูมิ (temperature inversion) ก่อให้เกิดการสะสมของมลพิษในบริเวณแอ่ง และมีแหล่งกำเนิดหลักมาจากการเผาในที่ที่โล่ง เช่น เผาเศษวัสดุเหลือใช้ทางการเกษตร และไฟป่า รวมถึงมีผลจากการคมนาคมที่เพิ่มขึ้น
จุดความร้อนที่ตรวจพบใน 9 จังหวัดภาคเหนือของประเทศไทย ในช่วงมกราคม – 10 เมษายน 2562 โดยพบว่าเริ่มมีการเผาตั้งแต่ต้นเดือนกุมภาพันธ์ และมีแนวโน้มเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ในเดือนมีนาคมและเมษายน โดยเฉพาะจังหวัดในแถบฝั่งตะวันตก ได้แก่ แม่ฮ่องสอน และเชียงใหม่ ดังแสดงในรูปที่ 4ก เมื่อนำมาคิดสัดส่วนร้อยละของจำนวนจุดความร้อนสะสม พบว่าจังหวัดแม่ฮ่องสอนมีจำนวนจุดความร้อนสะสมมากที่สุด (21%) รองลองมาคือ เชียงใหม่ (20%) ลำปาง (14%) ตาก (11%) และน่าน (10%) ส่วนอีก 4 จังหวัดที่เหลือมีจำนวนจุดความร้อนสะสมน้อยกว่าร้อยละ 10 ดังแสดงในรูปที่ 4ข
เมื่อพิจารณาค่าฝุ่น PM2.5 ที่ตรวจวัดบริเวณชายแดนของประเทศไทย พบว่าสถานี อ.แม่สาย จ.เชียงราย มีค่าสูงสุด และสูงที่สุดในทุกสถานีใน 9 จังหวัดภาคเหนือในปีนี้ โดยวันที่มีค่าเฉลี่ยรายวันสูงสุดของ อ.แม่สาย คือวันที่ 30 มีนาคม 2562 ซึ่งสูงถึง 357 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร อาจจะมีประเด็นมลพิษข้ามแดนเป็นตัวแปรสำคัญ ประกอบกับทิศทางลมหลักพัดมาจากทิศตะวันตกและทิศใต้ ซึ่งจะส่งผลกระทบต่อสุขภาพโดยเฉพาะในประชากรกลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้ป่วยโรคระบบทางเดินหายใจ เด็ก และผู้สูงอายุ เป็นต้น นอกจากนี้มลพิษทางอากาศยังส่งผลกระทบต่อสภาวะเศรษฐกิจของพื้นที่ภาคเหนือ โดยเฉพาะอย่างยิ่งส่งผลกระทบต่อธุรกิจการท่องเที่ยว รวมถึงบดบังทัศนวิสัยการจราจร
ติดตามสถานการณ์หมอกควันได้ที่ เว็บไซต์ www.shiru-cmu.org/ และเฟสบุ๊ค SHIRU : Smoke Haze Integrated Research Unit หน่วยวิจัยบูรณาการด้านหมอกควัน ศูนย์วิจัยวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่